W trakcie badań nad przeszłością Rajskiego, historyk Janusz Żmijski z Łodzi uzyskał informację z Muzeum Narodowego w Krakowie, że w tymże Muzeum znajduje się XVII-wieczny oryginał cudownego obrazu Madonny z Dzieciątkiem pochodzący z Rajskiego. Zaintrygowany tym odkryciem wszczął badania jego historii.

Niezwykła historia obrazu Madonny z Dzieciątkiem

Obraz Najświętszej Maryi Panny z dawnej kaplicy dworskiej w Rajskim, zwany także Rajską Madonną, to niezwykle interesujące świadectwo religijnej i artystycznej kultury Bieszczadów. Dzieje Rajskiej Madonny są burzliwe i mało znane. Zdaniem historyków sztuki obraz pochodzi z XVII wieku i nawiązuje do sławnego wizerunku Matki Bożej Tuchowskiej. W pierwszej połowie tego wieku powstawało w Polsce sporo wersji starodawnej ikony przedstawiającej Matkę Bożą z Dzieciątkiem, zwanej „Hodegetrią”. W swoim ujęciu postaci i sposobie wykonania (olej na płótnie) zdradzają one wyraźne zachodnie wpływy, stanowiąc tym samym malarską syntezę chrześcijańskiego Wschodu i Zachodu.
Słowo „Hodegetria” pochodzi od greckiego wyrazu „hodos” oznaczającego drogę, gościniec. Boża Rodzicielka na obrazie wskazuje wiernym kierunek, wchodzi w rolę duchowej przewodniczki. Autorstwo pierwszego dzieła tego typu przypisywane było samemu św. Łukaszowi Ewangeliście. Do tej grupy ikon należy wspomniany obraz z Tuchowa, a także wizerunek Matki Bożej Czortkowskiej znajdujący się w Warszawie w kościele pw. św. Jacka czy cudowny obraz Matki Bożej Łaskawej z Chmielnika k. Rzeszowa.
Biorąc pod uwagę to, co wiemy o dziejach Rajskiego, możemy z dużym prawdopodobieństwem założyć, że Rajska Madonna pojawiła się we wsi niedługo po roku 1629. Jak ustalił doktor Teofil Wojciechowski, właśnie wtedy jeden z członków szlacheckiej rodziny Romerów - w których posiadaniu Rajskie znajdowało się od 1616 r. - powiększył znacząco istniejący tutaj folwark i zapewne przystąpił do wznoszenia dworu. Na potrzeby religijne jego katolickich mieszkańców zbudowano po jakimś czasie w jego sąsiedztwie niewielką kaplicę, o czym wzmiankuje dekret w księdze parafialnej w Hoczwi, mówiący: „Obraz Najświętszej Maryi Panny, będący dawniej w kaplicy we wspomnianej miejscowości Rajskie od najdawniejszego czasu wraz z kaplicą należał do dóbr ziemskich tej wioski”. Kaplica ta była z pewnością drewniana, a Msze św. były w niej odprawiane nieregularnie, przez okazyjnie przebywających tam kapłanów, źródła bowiem nie wzmiankują o miejscowych kapelanach.
Powstanie obrazu poprzedziły cudowne wydarzenia, które malarz uwiecznił na scenkach znajdujących się u dołu dzieła. Jedna z nich pokazuje, że za wstawiennictwem Matki Bożej doszło do uratowania jakiejś kobiety z topieli. Druga zawiera trzy postacie (w tej liczbie być może tę samą kobietę) powstające z grobów. Na kolejnym namalowana jest kobieta zanosząca prośby do Matki Bożej, która w odpowiedzi, za pośrednictwem aniołów, zsyła cudowny obraz. Modląca się ma na głowie wianek, symbol niewinności, tradycyjnie noszony przez dziewczęta i niezamężne kobiety.
Obraz Najświętszej Maryi Panny z Rajskiego namalowany został na płótnie farbami olejnymi w nieznanej lokalnej pracowni malarskiej. Ma wymiary 140x110,5 cm, co sprawia, że należy do największych polskich wizerunków Madonny. Rajska Madonna umieszczona została w kaplicy, o której historyczne źródła mówią jako o budynku ciasnym, postawionym na niewielkiej parceli, która uniemożliwiała jego rozbudowę. Dysproporcja pomiędzy rozmiarami obrazu i mieszczącej go kaplicy mogłaby świadczyć o tym, że docelowo miał on zawisnąć w jakiejś większej przestrzeni sakralnej, którą planowali wznieść z czasem dziedzice Rajskiego, do czego jednak w okresie staropolskim ostatecznie nie doszło.
Na obrazie Matka Boża trzyma na lewym ręku Chrystusa. Chrystus prawą rękę wznosi w geście błogosławieństwa, natomiast lewą wspiera na błękitnej kuli zakończonej krzyżykiem, która oznacza glob ziemski lub wszechświat. Matka Boża jest przedstawiona w czerwonej sukni, nakrytej niebieskim maforionem (szalem), w prawej dłoni trzyma różę symbolizującą rajski ogród. Dominująca na płótnie postać Bożej Rodzicielki wznosi się niczym opoka, co zdaje się sugerować, że jest w stanie zapewnić wiernym skuteczną ochronę. Roślinny ornament tła i szat postaci namalowany został mineralnym złotem, naśladując podobne ozdoby wytłaczane na deskach klasycznych ikon.