W poniedziałek, 16 października 1978 roku, około godziny 19.00 świat obiegła informacja o wyborze Ojca Świętego. Gdy zgromadzeni na Placu Świętego Piotra zobaczyli postać nowo wybranego papieża byli mocno zdziwieni, bo nie wiedzieli kto to jest. Polak Kardynał Karol Wojtyła, który przybrał imię Jan Paweł II przemówił do zgromadzonych wiernych po włosku z właściwym dla siebie poczuciem humoru. - I już wtedy Polak z dalekiego kraju natychmiast zyskał zaufanie i sympatię tłumu wiernych -mówi historyk dr hab. Ewa Rzeczkowska.

Co się działo wtedy w Polsce? Tego dnia I sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Edward Gierek na biurze politycznym powiedział: „towarzysze mamy problem”. Decyzja Kolegium Kardynalskiego była wielkim zaskoczeniem dla komunistów, o czym świadczy choćby to, że sztandarowy program propagandowy Telewizji Polskiej „Dziennik telewizyjny” rozpoczął się z opóźnieniem. - Podano tylko bardzo lakoniczną informację, że wybrano nowego papieża. W prasie rządowej brakowało szerszych informacji. W „Trybunie Ludu” także była tylko króciutka informacja na ten temat – mówi dr hab. Ewa Rzeczkowska. Więcej informacji zamieściły czasopisma „Tygodnik Powszechny” i związane z PAX-em „Słowo Powszechne”.

„Tygodnik Powszechny” przybrał na ten dzień papieskie barwy, a wielką czcionką zapisano „Habemus Papam”. Opublikowano szczegółowe informacje o decyzji konklawe w korespondencji Jerzego Turowicza z Rzymu. W „Słowie Powszechnym” pojawiły się zdjęcia, biografie papieża i relacje zwykłych ludzi zebrane w Wadowicach i Krakowie.

- Rzeczywiście komuniści mieli problem, dlatego że na najwyższy urząd kościelny został wybrany człowiek, który znał komunizm. Znał ten ustrój nie tylko z książek czy dokumentów, ale z autopsji. Mamy raporty sowieckie z tego okresu, które wykazują, że władze komunistyczne w Polsce jak i w Związku Radzieckim wyboru papieża-Polaka bardzo się obawiały – mówi dr hab. Ewa Rzeczkowska. Szef dyplomacji ZSRR Andriej Andriejewicz Gromyko, który w styczniu 1979 roku był u Ojca Świętego na audiencji, raportował do Moskwy: „mamy mocnego przeciwnika”. Kilka miesięcy później w rozmowie z Edwardem Gierkiem powiedział, że Jan Paweł II będzie dla komunistów dużym problemem zarówno w relacjach z PRL jak i Związkiem Radzieckim. - Przewidywano, że Jan Paweł II będzie chciał zmienić politykę Watykanu odnośnie Związku Radzieckiego. Będzie wzmacniał i odbudowywał środowiska katolików w krajach ZSRR takich jak Litwa, Białoruś czy Ukraina – dodaje historyk KUL.

Redaktor naczelny tygodnika „Polityka” Mieczysław Rakowski, kilka dni po wyborze Wojtyły, napisał, że to niesłychanie wzmacnia katolicyzm w Polsce, natomiast osłabia pozycję Polski w bloku socjalistycznym. I pisał dalej: „ już słyszę, jak w Moskwie towarzysze mówią, że no to teraz Polacy mają w Waszyngtonie Brzezińskiego, natomiast w Rzymie mają Wojtyłę. I choć to podnosi naszą pozycję w świecie, to dla nas jest wielkim problemem”.

W swojej pokrętnej logice, władze komunistyczne chciały nawet przekuć wybór Karola Wojtyły we własny sukces. Wybór papieża Polaka miał bowiem – w ich interpretacji – świadczyć o tym, że w Polsce znakomicie prowadzona jest polityka wyznaniowa. Wybór Polaka na to najwyższe stanowisko kościelne miał być zaś dowodem na to, że katolicyzm w Polsce ma się dobrze i funkcjonuje lepiej niż w krajach Europy Zachodniej, gdzie szerzą się różne problemy o charakterze moralnym.

Różnie na wybór reagowali księża związani z komunistami. Ksiądz - szef zarządu przejętego przez władze stowarzyszenia Caritas w Katowicach, uznał, że wybór kardynała Wojtyły „świadczy o tym, że świat kroczy ku socjalizmowi”.

- Był to dość osobliwy komentarz, natomiast wydaje się, że ci ludzie zaczęli się obawiać konsekwencji za ich niesubordynację wobec Kościoła. Dlatego ten wybór ich zasmucił i przestraszył - uważa dr hab. Ewa Rzeczkowska.

Społeczeństwo natomiast zareagowało entuzjastycznie na papieża-Polaka. Biskup Ignacy Tokarczuk stwierdził, że Polska na wieść o wyborze Polaka popadła w najpierw niedowierzanie, potem zdumienie i na końcu ogromną radość. Publicysta Stefan Kisielewski mówił o „wstrząsie dusz i umysłów”. - Lud się przebudził w ciągu godziny i demonstrował radość spontanicznie, bez nakazu i bez strachu – mówi dr hab. Ewa Rzeczkowska.

Gdy komuniści zrozumieli jak ważnego mają przeciwnika, bardzo szybko uruchomili służby specjalne, które już od wielu lat inwigilowały i gromadziły informacje jeszcze o księdzu, później o biskupie, kardynale Karolu Wojtyle. - Wiedziano o nim naprawdę dużo, z kim się przyjaźnił, w jakim środowisku się obracał, jakie miał zainteresowania i pasje, a także jakie było jego znaczenie w Kościele Powszechnym. Widać w raportach polskich i sowieckich służb specjalnych, że to zainteresowanie nowo wybranym papieżem wzmogło się – dodaje dr hab. Ewa Rzeczkowska.