Miejsce pierwsze po Krakowie

W 2013 r. przypadają okrągłe rocznice dwóch dat wyznaczających życie Jana Matejki: 175. rocznica urodzin i 120. rocznica śmierci. Z tej okazji od wiosny br. trwa Rok Jana Matejki - jednego z najwybitniejszych polskich malarzy. Z twórcą obrazów historycznych i batalistycznych upowszechniających dzieje Polski w czasach, gdy nie było jej na mapach Europy, kojarzy się przede wszystkim Kraków, gdzie się urodził, wykształcił, gdzie był jego dom, z którego wyruszał w świat.

Ale jest i drugie niezwykłe miejsce. Warto o nim wspomnieć, warto je odwiedzić, nie tylko przy okazji obchodzonego roku malarza. To Koryznówka - obok muzeum utworzonego w domu Jana Matejki w Krakowie oraz w Krzesławicach - trzecia placówka związana z osobą twórcy. Sam autor „Stańczyka” w jednym ze swych listów tak pisze o znajdującym się nieopodal Bochni miasteczku: „… jeśli można, śmiem się zgłaszać o przyjęcie do Wiśnicza, gdyż jest to miejsce, które zawsze po Krakowie pierwszym będę kładł i zwał…”.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Koryznówka

To XIX-wieczny drewniany dworek wraz z zabudowaniami gospodarczymi. Usytuowany pomiędzy górującymi nad Wiśniczem Nowym dwiema zabytkowymi budowlami: zamkiem oraz więzieniem (mieszczącym się w przejętym przez Austriaków budynku klasztornym), przechowuje historie, które warto poznać, oraz autentyczne skarby, które na pewno należy zobaczyć.

Reklama

W piątkowe popołudnie przyjeżdżam do Wiśnicza Nowego, aby poznać historię Koryznówki. Jest już po godzinach zwiedzania, więc wchodzę do części mieszkalnej zabytkowego domu, w którym spotykam Marię Serafińską-Domańską i jej męża Stanisława Domańskiego, strażników rodzinnej posiadłości i pamięci tego miejsca. Po drewnianych schodach wchodzę na werandę, myśląc, że w drugiej połowie XIX wieku chodzili tu Jan Matejko, jego żona Teodora, ich dzieci, rodzina, przyjaciele… Spoglądam na zabudowania gospodarcze, na ptactwo domowe chodzące po podwórku, potem na źrebaka, który puszczony na wolność skubie trawę. Tu czas się zatrzymał, a historia dominuje nad współczesnością. Maria Serafińska-Domańska - kierownik Muzeum Pamiątek po Janie Matejce (oddziału Muzeum Okręgowego w Tarnowie) zaprasza mnie do części muzealnej Koryznówki - trzech niedużych pomieszczeń, wyodrębnionych z dworku. Wskazuje miejsce na kanapie, na której siadał mistrz Jan, przyjeżdżający tu najpierw jako przyjaciel Stefana Giebułtowskiego, później narzeczony jego siostry Teodory, a wreszcie jej mąż i ojciec ich dzieci. - Dom należał do Serafińskich - Leonarda i Joanny, która była siostrą Teodory - wyjaśnia p. Maria. - Po wielkim pożarze w Wiśniczu, w 1863 r. Serafińscy zamieszkali w Bochni. Tu wybudowali domek, do którego przyjeżdżali na letnie miesiące.

Pamiątki

Siedzimy w saloniku, miejscu spotkań, rozmów, śpiewów. - Najważniejszym meblem był tu fortepian - p. Maria wskazuje dobrze zachowany instrument, na którym grał Jan Matejko. - Trzeba pamiętać, że ojciec Matejki był nauczycielem muzyki. I nawet miał nadzieję, że Jan również w ten sposób będzie zarabiał na życie. Jednak, jak wiemy, jego zainteresowania poszły w innym kierunku, czego ślady, może niezbyt liczne, ale istotne, tu znajdujemy.

Na ścianie wiszą portrety Antoniego i Pauliny Giebułtowskich, które Matejko namalował jako osiemnastolatek. To są jedne z pierwszych prac artysty. Powstały na prośbę przyjaciela, Stanisława Giebułtowskiego. Kilka lat później okazało się, że Matejko zrobił portrety teściom.

Stanisława Serafińska, córka Leonarda, w swych pamiętnikach tak opisała atmosferę czasów, gdy w dworku gościł młody Matejko, starający się o rękę Teodory: „…siadywałyśmy pod stołem na dywanie, naprzeciw owej kanapki, będącej ulubionym posiedzeniem narzeczonej pary, i stanowiłyśmy tym sposobem dyskretną przeszkodę do zupełnego tęte ŕ tęte. W ten sposób pozowałyśmy panu Janowi przy rysowaniu dziecinnych owych główek naszych (…). Główki te narysowane były w książeczce kieszonkowej, w jednej z takich, które zawsze nosił przy sobie, rysując niezliczone notatki stanowiące znany «skarbczyk Matejki»”.

Reklama

Po ślubie w 1864 r. Matejkowie przyjeżdżali do Koryznówki do 1876 r. Tu, w Wiśniczu, latem mieszkały ich chorowite dzieci. Śladem ich obecności są m.in. karykatury wykonane przez Jana Matejkę. Jest też autokarykatura oraz karykatura Teodory. - To były pierwsze lata małżeństwa, początki sławy Matejki - mówi p. Maria. - Życie było jeszcze piękne, schody pojawiły się później. I właśnie ten czas został tu, na Koryznówce, zatrzymany. Zdjęcia, fotografie, pamiątki z podróży, samowar, w którym przygotowywało się herbatę, napisany przez Matejkę list w sprawie chrztu syna, do brata Teodory, ks. Stanisława Giebułtowskiego…

Kasztelanka

Zwiedzający mogą również zobaczyć gabinet wspomnianej już Stanisławy Serafińskiej, która ostatnie lata swego życia poświęciła na spisywanie pamiętników. Siostrzenica Teodory jako mała dziewczynka została upamiętniona przez Matejkę na obrazie „Śmierć Urszulki Kochanowskiej”. Gdy kilkanaście lat później malarz zrobił portret pięknej 20-letniej Stanisławy, Teodora potraktowała ten fakt jako zdradę.

Dziś nie ma oryginału ukazującego 20-letnią Stanisławę. Dzieło zostało uznane za zaginione od 1939 r. Stanisław Tarnowski, autor pierwszej monografii o Matejce, tak pisał o wspomnianym obrazie: „Stoi się przed tym portretem jak przed największymi tylko, wpatrując się w niego i pytając mimowolnie: Co ty sobie myślisz? Co zwłaszcza myślisz o sobie? Jaka ty jesteś? A zwłaszcza jaka będziesz?”. Warto dodać, że twarz Stanisławy Serafińskiej, uwiecznionej w „Kasztelance”, znalazła się na… 5-złotowym banknocie emitowanym przez Bank Polski w 1930 r., a także na banknocie okupacyjnym o takim samym nominale.

Reklama

Jeszcze inną zasługującą na uwagę pamiątką jest wspólna praca narzeczonych - Teodory i Jana, przygotowana dla Pauliny Giebułtowskiej. To wyhaftowany przez jej najmłodszą córkę portret św. Pauliny, której twarz i dłonie namalował akwarelą Jan Matejko. W muzeum, w zabytkowej szafie, znajdują się też stare książki: klasyka literatury polskiej. Korzystały z nich kolejne pokolenia Serafińskich, czytali Matejkowie. A na jednej z bocznych ścian wyeksponowano telegram z informacją: „Mistrz Matejko umierający przyjeżdżajcie wszyscy…”. Obok - nekrolog opublikowany w „Nowym Kurierze Polskim” 1 listopada 1893 r. Wszystko autentyczne!

Dzisiaj i jutro

Do Koryznówki przybywają turyści z różnych stron Polski. Zachwyceni niepowtarzalną urodą miejsca, niezwykłymi historiami związanymi z życiem Jana Matejki, jego przyjaciela Stefana Giebułtowskiego (zginął w powstaniu styczniowym), a w ostatnim czasie również rtm. Witolda Pileckiego (ukrywał się w dworku po ucieczce z Auschwitz), wpisują do pamiątkowej księgi słowa uznania i podziękowania.

Tymczasem Maria Serafińska-Domańska, która oprowadza wycieczki kolejnych pokoleń uczniów, ze zgrozą stwierdza, że coraz mniej wiemy o największym polskim malarzu historycznym. - Mam taki zwyczaj, że przybywającym tu pod opieką nauczycieli dzieciom i młodzieży szkolnej zadaję pytanie, kim był Jan Matejko - opowiada. - W odpowiedzi słyszę, że wielkim malarzem, który namalował „Bitwę pod Grunwaldem”. I to jest z reguły cała ich wiedza na ten temat.

Te obserwacje i troska o poznanie historii przez kolejne pokolenia Polaków sprawiają, że moja rozmówczyni chciałaby poszerzenia oferty Koryznówki. - Tyle się teraz mówi o edukacyjnych funkcjach muzeów, że to w nich powinno się uczyć historii. Stąd moja propozycja, aby obok muzeum powstał pawilon, w którym zwiedzający, dzięki multimedialnym prezentacjom, mieliby możliwość poznania twórczości malarza, symboliki jego dzieł. Internet za nas tego nie załatwi - przekonuje Maria Serafińska-Domańska i podkreśla, że losy Koryznówki, ludzi z nią związanych oraz sąsiedztwo historycznych obiektów są kolejnymi atutami tego niezwykłego, autentycznego, tchnącego polskością miejsca.

Drodzy Bracia i Siostry, Jednym z największych mistrzów średniowiecznej teologii jest św. Albert Wielki. Tytuł „wielki” („magnus”), z jakim przeszedł on do historii, wskazuje na bogactwo i głębię jego nauczania, które połączył ze świętością życia. Już jemu współcześni nie wahali się przyznawać mu wspaniałych tytułów; jeden z jego uczniów, Ulryk ze Strasburga, nazwał go „zdumieniem i cudem naszej epoki”. Urodził się w Niemczech na początku XIII wieku i w bardzo młodym wieku udał się do Włoch, do Padwy, gdzie mieścił się jeden z najsłynniejszych uniwersytetów w średniowieczu. Poświęcił się studiom „sztuk wyzwolonych”: gramatyki, retoryki, dialektyki, arytmetyki, geometrii, astronomii i muzyki, tj. ogólnej kultury, przejawiając swoje typowe zainteresowanie naukami przyrodniczymi, które miały się stać niebawem ulubionym polem jego specjalizacji. Podczas pobytu w Padwie uczęszczał do kościoła Dominikanów, do których dołączył później, składając tam śluby zakonne. Źródła hagiograficzne pozwalają się domyślać, że Albert stopniowo dojrzewał do tej decyzji. Mocna relacja z Bogiem, przykład świętości braci dominikanów, słuchanie kazań bł. Jordana z Saksonii, następcy św. Dominika w przewodzeniu Zakonowi Kaznodziejskiemu, to czynniki decydujące o rozwianiu wszelkich wątpliwości i przezwyciężeniu także oporu rodziny. Często w latach młodości Bóg mówi do nas i wskazuje plan naszego życia. Jak dla Alberta, także dla nas wszystkich modlitwa osobista, ożywiana słowem Bożym, przystępowanie do sakramentów i kierownictwo duchowe oświeconych mężów są narzędziami służącymi odkryciu głosu Boga i pójściu za nim. Habit zakonny otrzymał z rąk bł. Jordana z Saksonii. Po święceniach kapłańskich przełożeni skierowali go do nauczania w różnych ośrodkach studiów teologicznych przy klasztorach Ojców Dominikanów. Błyskotliwość intelektualna pozwoliła mu doskonalić studium teologii na najsłynniejszym uniwersytecie tamtych czasów - w Paryżu. Św. Albert rozpoczął wówczas tę niezwykłą działalność pisarską, którą miał odtąd prowadzić przez całe życie. Powierzano mu ważne zadania. W 1248 r. został oddelegowany do zorganizowania studium teologii w Kolonii - jednym z najważniejszych ośrodków Niemiec, gdzie wielokrotnie mieszkał i która stała się jego przybranym miastem. Z Paryża przywiózł ze sobą do Kolonii swego wyjątkowego ucznia, Tomasza z Akwinu. Już sam fakt, że był nauczycielem św. Tomasza, byłby zasługą wystarczającą, aby żywić głęboki podziw dla św. Alberta. Między obu tymi wielkimi teologami zawiązały się stosunki oparte na wzajemnym szacunki i przyjaźni - zaletach ludzkich bardzo przydatnych w rozwoju nauki. W 1254 r. Albert został wybrany na przełożonego „Prowincji Teutońskiej”, czyli niemieckiej, dominikanów, która obejmowała wspólnoty rozsiane na rozległym obszarze Europy Środkowej i Północnej. Wyróżniał się gorliwością, z jaką pełnił tę posługę, odwiedzając wspólnoty i wzywając nieustannie braci do wierności św. Dominikowi, jego nauczaniu i przykładom. Jego przymioty i zdolności nie uszły uwadze ówczesnego papieża Aleksandra IV, który zapragnął, by Albert towarzyszył mu przez jakiś czas w Anagni - dokąd papieże udawali się często - w samym Rzymie i w Viterbo, aby zasięgać jego rad w sprawach teologii. Tenże papież mianował go biskupem Ratyzbony - wielkiej i sławnej diecezji, która jednak przeżywała trudne chwile. Od 1260 do 1262 r. Albert pełnił tę posługę z niestrudzonym oddaniem, przywracając pokój i zgodę w mieście, reorganizując parafie i klasztory oraz nadając nowy bodziec działalności charytatywnej. W latach 1263-64 Albert głosił kazania w Niemczech i Czechach na życzenie Urbana IV, po czym wrócił do Kolonii, aby podjąć na nowo swoją misję nauczyciela, uczonego i pisarza. Będąc człowiekiem modlitwy, nauki i miłości, cieszył się wielkim autorytetem, gdy wypowiadał się z okazji różnych wydarzeń w Kościele i społeczeństwie swoich czasów: był przede wszystkim mężem pojednania i pokoju w Kolonii, gdzie doszło do poważnego konfliktu arcybiskupa z instytucjami miasta; nie oszczędzał się podczas II Soboru Lyońskiego, zwołanego w 1274 r. przez Grzegorza X, by doprowadzić do unii Kościołów łacińskiego i greckiego po podziale w wyniku wielkiej schizmy wschodniej z 1054 r.; wyjaśnił myśl Tomasza z Akwinu, która stała się przedmiotem całkowicie nieuzasadnionych zastrzeżeń, a nawet oskarżeń. Zmarł w swej celi w klasztorze Świętego Krzyża w Kolonii w 1280 r. i bardzo szybko czczony był przez swoich współbraci. Kościół beatyfikował go w 1622 r., zaś kanonizacja miała miejsce w 1931 r., gdy papież Pius XI ogłosił go doktorem Kościoła. Było to uznanie dla tego wielkiego męża Bożego i wybitnego uczonego nie tylko w dziedzinie prawd wiary, ale i w wielu innych dziedzinach wiedzy; patrząc na tytuły jego licznych dzieł, zdajemy sobie sprawę z tego, że jego kultura miała w sobie coś z cudu, i że jego encyklopedyczne zainteresowania skłoniły go do zajęcia się nie tylko filozofią i teologią, jak wielu mu współczesnych, ale także wszelkimi innymi, znanymi wówczas dyscyplinami, od fizyki po chemię, od astronomii po mineralogię, od botaniki po zoologię. Z tego też powodu Pius XII ogłosił go patronem uczonych w zakresie nauk przyrodniczych i jest on też nazywany „Doctor universalis” - właśnie ze względu na rozległość swoich zainteresowań i swojej wiedzy. Niewątpliwie metody naukowe stosowane przez św. Alberta Wielkiego nie są takie jak te, które miały się przyjąć w późniejszych stuleciach. Polegały po prostu na obserwacji, opisie i klasyfikacji badanych zjawisk, w ten sposób jednak otworzył on drzwi dla przyszłych prac. Św. Albert może nas wiele jeszcze nauczyć. Przede wszystkim pokazuje, że między wiarą a nauką nie ma sprzeczności, mimo pewnych epizodów, świadczących o nieporozumieniach, jakie odnotowano w historii. Człowiek wiary i modlitwy, jakim był św. Albert Wielki, może spokojnie uprawiać nauki przyrodnicze i czynić postępy w poznawaniu mikro- i makrokosmosu, odkrywając prawa właściwe materii, gdyż wszystko to przyczynia się do podsycania pragnienia i miłości do Boga. Biblia mówi nam o stworzeniu jako pierwszym języku, w którym Bóg, będący najwyższą inteligencją i Logosem, objawia nam coś o sobie. Księga Mądrości np. stwierdza, że zjawiska przyrody, obdarzone wielkością i pięknem, są niczym dzieła artysty, przez które, w podobny sposób, możemy poznać Autora stworzenia (por. Mdr 13, 5). Uciekając się do porównania klasycznego w średniowieczu i odrodzeniu, można porównać świat przyrody do księgi napisanej przez Boga, którą czytamy, opierając się na różnych sposobach postrzegania nauk (por. Przemówienie do uczestników plenarnego posiedzenia Papieskiej Akademii Nauk, 31 października 2008 r.). Iluż bowiem uczonych, krocząc śladami św. Alberta Wielkiego, prowadziło swe badania, czerpiąc natchnienie ze zdumienia i wdzięczności w obliczu świata, który ich oczom - naukowców i wierzących - jawił się i jawi jako dobre dzieło mądrego i miłującego Stwórcy! Badanie naukowe przekształca się wówczas w hymn chwały. Zrozumiał to doskonale wielki astrofizyk naszych czasów, którego proces beatyfikacyjny się rozpoczął, Enrico Medi, gdy napisał: „O, wy, tajemnicze galaktyki... widzę was, obliczam was, poznaję i odkrywam was, zgłębiam was i gromadzę. Z was czerpię światło i czynię zeń naukę, wykonuję ruch i czynię zeń mądrość, biorę iskrzenie się kolorów i czynię zeń poezję; biorę was, gwiazdy, w swe ręce i drżąc w jedności mego jestestwa, unoszę was ponad was same, i w modlitwie składam was Stwórcy, którego tylko za moją sprawą wy, gwiazdy, możecie wielbić” („Dzieła”. „Hymn ku czci dzieła stworzenia”). Św. Albert Wielki przypomina nam, że między nauką a wiarą istnieje przyjaźń, i że ludzie nauki mogą przebyć, dzięki swemu powołaniu do poznawania przyrody, prawdziwą i fascynującą drogę świętości. Jego niezwykłe otwarcie umysłu przejawia się także w działalności kulturalnej, którą podjął z powodzeniem, a mianowicie w przyjęciu i dowartościowaniu myśli Arystotelesa. W czasach św. Alberta szerzyła się bowiem znajomość licznych dzieł tego filozofa greckiego, żyjącego w IV wieku przed Chrystusem, zwłaszcza w dziedzinie etyki i metafizyki. Ukazywały one siłę rozumu, wyjaśniały w sposób jasny i przejrzysty sens i strukturę rzeczywistości, jej zrozumiałość, wartość i cel ludzkich czynów. Św. Albert Wielki otworzył drzwi pełnej recepcji filozofii Arystotelesa w średniowiecznej filozofii i teologii, recepcji opracowanej potem w sposób ostateczny przez św. Tomasza. Owa recepcja filozofii, powiedzmy pogańskiej i przedchrześcijańskiej, oznaczała prawdziwą rewolucję kulturalną w tamtych czasach. Wielu myślicieli chrześcijańskich lękało się bowiem filozofii Arystotelesa, filozofii niechrześcijańskiej, przede wszystkim dlatego, że prezentowana przez swych komentatorów arabskich, interpretowana była tak, by wydać się, przynajmniej w niektórych punktach, jako całkowicie nie do pogodzenia z wiarą chrześcijańską. Pojawiał się zatem dylemat: czy wiara i rozum są w sprzeczności z sobą, czy nie? Na tym polega jedna z wielkich zasług św. Alberta: zgodnie z wymogami naukowymi poznawał dzieła Arystotelesa, przekonany, że wszystko to, co jest rzeczywiście racjonalne, jest do pogodzenia z wiarą objawioną w Piśmie Świętym. Innymi słowy, św. Albert Wielki przyczynił się w ten sposób do stworzenia filozofii samodzielnej, różnej od teologii i połączonej z nią wyłącznie przez jedność prawdy. Tak narodziło się w XIII wieku wyraźne rozróżnienie między tymi dwiema gałęziami wiedzy - filozofią a teologią - które we wzajemnym dialogu współpracują zgodnie w odkrywaniu prawdziwego powołania człowieka, spragnionego prawdy i błogosławieństwa: i to przede wszystkim teologia, określona przez św. Alberta jako „nauka afektywna”, jest tą, która wskazuje człowiekowi jego powołanie do wiecznej radości, radości, która wypływa z pełnego przylgnięcia do prawdy. Św. Albert Wielki potrafił przekazać te pojęcia w sposób prosty i zrozumiały. Prawdziwy syn św. Dominika głosił chętnie kazania ludowi Bożemu, który zdobywał swym słowem i przykładem swego życia. Drodzy Bracia i Siostry, prośmy Pana, aby nie zabrakło nigdy w Kościele świętym uczonych, pobożnych i mądrych teologów jak św. Albert Wielki, i aby pomógł on każdemu z nas utożsamiać się z „formułą świętości”, którą realizował w swoim życiu: „Chcieć tego wszystkiego, czego ja chcę dla chwały Boga, jak Bóg chce dla swej chwały tego wszystkiego, czego On chce”, tzn. aby upodabniać się coraz bardziej do woli Boga, aby chcieć i czynić jedynie i zawsze to wszystko dla Jego chwały.